బాలకాండ
ఇరువదిమూడవసర్గము
( కౌసల్యా సుప్రజారామ పూర్వాసంధ్యా ప్రవర్తతే అంటూ విశ్వామిత్రుని మేలుకొలుపు)

ప్రభాతాయాం తు శర్వర్యాం విశ్వామిత్రో మహామునిః |
అభ్యభాషత కాకుత్స్థౌ శయానౌ పర్ణసంస్తరే |

తా|| ప్రభాత సమయమున విశ్వామిత్ర మహర్షి తృణశయ్యపై పవళించి యున్న రామలక్ష్మణులతో ఇట్లు పలికెను.

కౌసల్యా సుప్రజారామ పూర్వా సంధ్యా ప్రవర్తతే |
ఉత్తిష్ఠ నరశార్దూల కర్తవ్యం దైవమాహ్నికమ్ ||

తా||'కౌసల్యాదేవి యొక్క తనయుడైన ఓ రామా! తూర్పు దిశలో సంధ్యకాంతులు విలసిల్లు చున్నవి. ఓ నరశార్దూలా ! లెమ్ము. దైవ సంబంధమైన నిత్యకర్మలను ఆచరింపుము'.

తస్యర్షేః పరమోదారం వచః శ్రుత్వా నృపాత్మజౌ |
స్నాత్వా కృతోదకౌ వీరౌ జేపతుః పరమం జపమ్ ||
కృతాహ్నికౌ మహావీర్యౌ విశ్వామిత్రం తపోధనమ్ |
అభివాద్యసంహృష్ఠౌ గమనాయాభితస్థతుః ||

తా|| ఆ ఋషియొక్క ఉదారమైన వచనములను విని , స్నానము చేసి అర్ఘ్యప్రదానము చేసి ఆ వీరులు పరమపవిత్రమైన జపములను జపించిరి. ఈ విధముగా ప్రాతః కాల నిత్యకర్మములను చేసి , తపోధనుడైన విశ్వామిత్రునకు నమస్కరించి మిక్కిలి సంతోషముతో ప్రయాణమునకు సన్నద్ధులై నిలబడిరి.

తౌ ప్రయాతౌ మహావీర్యౌ దివ్యాం త్రిపథగాం నదీమ్|
దదృశాతే తతస్తత్ర సరయ్వాః సంగమే శుభే ||
తత్రాశ్రమ పదం పుణ్యం ఋషీణామగ్ర్యతేజసామ్ |
బహువర్షసహస్రాణి తప్యతాం పరమం తపః ||

తా|| అట్లు ప్రయాణముచేయుచున్న మహావీరులు దివ్యమైన గంగానది మరియూ సరయూనది సంగమ స్థానమును చూచిరి. ఆచట ఒక ఆశ్రమము చూచిరి. ఆ ఆశ్రమములో దివ్యతేజస్సు గల ఋషులు వేలకొలదీ సంవత్సరములు తీవ్రమైన తపస్సు ఆచరించియుండిరి.

తం దృష్ట్వా పరమప్రీతౌ రాఘవౌ పుణ్యమాశ్రమమ్ |
ఊచతుస్తం మహాత్మానం విశ్వామిత్రం ఇదం వచః ||
కస్యాయామాశ్రమః పుణ్యః కోన్వస్మిన్ వసతే పుమాన్ |
భగవన్ శ్రోతుమిచ్ఛావః పరం కౌతూహలం హి నౌ ||
తయోస్తద్వచనం శ్రుత్వా ప్రహస్య మునిపుంగవః |
అబ్రవీచ్ఛ్రూయతాం రామ యస్యాయం పూర్వ ఆశ్రమః ||

తా|| ఆ ఆశ్రమము చూచి పరమ ప్రీతితో ఆ మహాత్ముడైన విశ్వామిత్రునితో ఇట్లు పలికిరి. ' భగవన్ ! ఈ పుణ్యాశ్రమము ఎవరిది ? ఇక్కడ నివశించు మహపురుషుడు ఎవడు? ఈ విషయములను వినుటకు కుతూహలముగా నున్నది'. వారి ఆమాటలను విని ఆ మునిపుంగవుడు చిరునవ్వుతూ, ' ఓ రామా ! ఈ ఆశ్రమము పూర్వము ఎవరిదో చెప్పెదను వినుము'.

కందర్పో మూర్తిమానాసీత్ కామ ఇత్యుచ్యతే బుధైః |
తపస్యంతమిహస్థాణుం నియమేన సమాహితమ్ ||
కృతోద్వాహం తు దేవేశం గచ్ఛంతం సమరుద్గణమ్ |
ధర్షయామాస స దుర్మేధా హుంకృతశ్ఛ మహాత్మనా ||
అవదగ్ధస్య రౌద్రేణ చక్షుసా రఘునందనా |
వ్యశీర్యంత శరీరాత్ స్వాత్ సర్వగాత్రాణి దుర్మతేః ||

తా|| ' సుందరమైన శరీరము కల "కందర్పుడు" అనువాడు గలడు. అతనిని పండితులు "కాముడు" అని పిలచెడివారు. ఓకప్పుడు పరమేశ్వరుడు ఇచట సమాధినిష్ఠుడై తపము ఆచరించుచుండెను. దుర్బుద్ధిఅయిన "కాముడు" ఆయన తపస్సునకు భంగము కలిగించెను. అంతట అ మహత్ముడు హుంకరించెను. ఓ రఘునందనా! కుపితుడైన ఆ శివుని కంటి మంటలకు అ దుర్మతి యొక్క అవయవములు దగ్ధమైనవి.'

తస్య గాత్రం హతం తత్ర నిర్దగ్ధస్య మహాత్మనా |
అశరీరం కృతః కామః క్రోధాద్దేవేశ్వరేణ హి ||
అనంగ ఇతి విఖ్యాతః తదా ప్రభృతి రాఘవ |
స చాంగవిషయః శ్రీమాన్ యంత్రాంగం ప్రముమోచ హ ||
తస్యాయమాశ్రమః పుణ్యః తస్యమే మునయః పురా |
శిష్యా ధర్మ పరా నిత్యం తేషాం పాపం న విద్యతే ||

తా|| పరమేశ్వరుని క్రోధాగ్నికి అతని శరీరమంతయూ భస్మము కాగా ఆ కాముడు అశరీరుడయ్యెను. అది మొదలుకొని అతడు అనంగుడని విఖ్యాతి పొందెను. శ్రీమంతం బగు ఆ దేశము అంగదేశము అని ప్రసిద్ధి పొందెను. ఈ ఆశ్రమమున శివుడు తపస్సు చేసినందుకు ఇది పవిత్రమైనది. ఈ మునులు శివభక్తులు ధర్మపరాయణులు. వారికి ఎట్టి పాపములు అంటవు.

ఇహాద్య రజనీం రామ వసేమ శుభదర్శన |
పుణ్యయోః సరితోర్మద్యే శ్వస్తరిష్యామహే వయమ్ ||
అభిగచ్ఛామహే సర్వే శుచయః పుణ్యమాశ్రమమ్ |
స్నాతాశ్చ కృతజప్యాశ్చ హుతహవ్యా నరోత్తమ ||

తా|| ఓ రామా ! పుణ్యమైన నదుల మధ్యనే ఈ రాత్రి గడుపుదము . ఓ నరోత్తమా! మనమందరమూ శుభ్రముగా స్నానాదికములను ముగించుకొని హోమకార్యములను పూర్తి చేసికొని ఈ పవిత్రమైన ఆశ్రమమున ప్రవేశింతము '. అని

తేషాం సంవదతాం తత్ర తపోదీర్ఘేణచక్షుసా |
విజ్ఞాయ పరమప్రీతా మునయో హర్షమాగమన్ ||
అర్ఘ్యాం పాద్యం తథాతిథ్యం నివేద్య కుశికాత్మజే |
రామలక్ష్మణయోః పశ్చాత్ అకుర్వన్నతిథిక్రియామ్ ||
సత్కారం సమనుప్రాప్య కథాభిరభిరంజయన్ |
యథార్హ మజపన్ సంధ్యాం ఋషయస్తే సమాహితాః ||

తా|| వారు ఆవిధముగా సంభాషించుచుండగా ఆ ఆశ్రమమున గల మునులు తమ తప ప్రభావముచే వారి రాక నెరిగి ప్రమప్రీతితో పులకితులై అచటికి ఏతెంచిరి. ఆ మునులు విశ్వామిత్రునకు అర్ఘ్యపాద్యములను సమర్పించి పూజించిరి. అనంతరము రామలక్ష్మణులకు కూడా అట్లె సత్కరించిరి. విశ్వామిత్రుడును ఆమునులను కుశలప్రశ్నలతో ఆదరించెను. పిమ్మట వారు విశ్వామిత్రుని కథలతో రంజింప చేసిరి. వారందరునూ నియమ పూర్వకముగా సంధ్యోపాశన చేసిరి.

తత్ర వాసిభిరానీతా మునిభి స్సువ్రతైః సహ |
న్యవసన్ సుసుఖం తత్ర కామాశ్రమ పదే తదా ||

తా|| అక్కడ నివసించువారు అట్లే నియమనిష్ఠలతో జివించు మునులతో గూడి విశ్వామిత్రుడు ఆ రాజకుమారులు ఇద్దరూ ఆ కామ ఆశ్రమమున రాత్రి అక్కడనే గడిపిరి.

కథాభి రభిరామాభిః అభిరామౌ నృపాత్మజౌ |
రమయామాస ధర్మాత్మా కౌశికో పునిపుంగవః ||

తా|| ధర్మాత్ముడైన విశ్వామిత్ర మహాముని అప్పుడు అభిరాములగు రామలక్ష్మణులను మనోహరములైన కథలతో రంజింపచేసెను.

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయనే వాల్మీకీయే ఆదికావ్యే
బాలకాండే త్రయోవింశ స్సర్గః||
సమాప్తం ||

|| om tat sat ||